بررسی پدیده کودکان کار

چالش‌ها و معضل های اجتماعی متفاوتی در جوامع وجود دارد که بارزترین آن مربوط به معضل کودکان کار است که تاوان بی عدالتی ها و کمبودها را می دهند و زندگیشان از دردناک ترین و غم انگیزترین چالش ها به شمار می رود.
کودکان کار به کودکان کارگری گفته می شود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته می ‌شوند که این امر آنها را در بیشتر اوقات از رفتن به مدرسه و تجربه دوران کودکی بی ‌بهره و سلامت روحی و جسمی آنها را تهدید می کند.
کودکانی که امروز باید با حضور در مدارس و محیط امن خانواده و جامعه آموزه های خود را تقویت و مهارت های لازم را برای آینده کسب کنند به اجبار در خیابان ها با شرایط نامطلوبی همراه با تهدید های متعدد در حال کار، فعالیت و یا شاید هم ذوب شدن کودکیشان هستند.
شرایط اقلیمی و حاشیه نشینی جنوب تهران موجب شده تا این قبیل کودکان در کوچه و خیابان های شهرری نمود بیشتری داشته باشند و کودکانی که به جای بازی های کودکانه باید در سر چهارراه ها و کوچه و خیابان های شهرری کار کنند، بدون اینکه بهره ای از درآمدشان داشته باشند.
خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران دفتر شهرری بر همین اساس میزگردی با دعوت از مینا رجایی رئیس اداره بهزیستی شهرستان ری، بهمن صباحی مدیر مرکز خدمات اجتماعی شهرداری منطقه 20 (شهرری)، سحر رفیعی مسئول اورژانس اجتماعی شهرستان ری، ملیحه اکبرپور کارشناس مسئول آسیب های اجتماعی بهزیستی شهرستان ری و آمنه شب کوکا سرپرست اداره اجتماعی فرمانداری شهرستان ری برگزار کرد.

** حمایت از زنان و کودکان بر عهده سازمان بهزیستی است
رئیس اداره بهزیستی شهرستان ری کودکان کار و خیابان در جنوب پایتخت را به سه گروه اجتماعی تقسیم بندی کرد و گفت: یک گروه کودکانی که هنوز با خانواده هایشان در ارتباط بوده و ممکن است به صورت روزانه یا سالی چندین بار با یکدیگر ملاقات و ارتباط داشته باشند.
مینا رجایی افزود: این گروه از کودکان که زیر 18 سال سن دارند به دلیل شرایط خانوادگی و تامین معاش زندگی خانواده ناچار به کار و فعالیت هستند و در واقع کارگران خیابانی به شمار می روند.
وی عنوان کرد: گروه دیگر کودکان کار در شهرری آن دسته از افرادی هستند که به دلیل آسیب های موجود در خانواده و عدم اعتماد، اطمینان و امنیت از خانه های خود فرار می کنند و معمولا هم مورد سوء استفاده های جنسی قرار می گیرند و یا در خانواده های مبتلا به اعتیاد زندگی می کنند و به همین جهت خیابان را برای خود محل امن می دانند و از خانواده به خیابان پناه می آورند.
رئیس اداره بهزیستی شهرستان ری اضافه کرد: گروه دیگر از کودکان کار یا خیابانی مربوط به کودکانی است که با خانواده های خود زندگی می کنند اما آنها توسط خانواده خود به تکدیگری و دستفروشی مشغول می شوند.
وی عنوان کرد: گروه اول از لحاظ حجم تعداد وسیعی را در برمی گیرد در حالیکه گروه دوم کوچکتر و از جهت مداخله پیچیده تر و گروه سوم هم آمار کمتری را در برمی گیرد.
رجایی ادامه داد: از سال 1378 متولی رسیدگی و مداخله در امور کودکان کار و خیابانی طبق قانون بر عهده بهزیستی محول شد و از این تاریخ ایران جزو کشورهای متعهد به پیمان نامه جهانی کودک شد و رسیدگی به موضوع کودک آزاری و سهل انگاری در این حوزه و همچنین مداخله در این بخش در این پیمان نامه مورد توجه قرار گرفت.
پیمان‌نامه حقوق کودک یک کنوانسیون بین‌المللی است که حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کودکان را بیان می‌ کند و اقدامات اجرایی و اجتماعی در زمینه مبارزه با مواد مخدر و ابتلای کودکان به مواد مخدر از جمله وظایف دیگر این پیمان نامه به شمار می رود.
وی اضافه کرد: از بدو آغاز فعالیت بهزیستی، حمایت از زنان و کودکان بر عهده سازمان بهزیستی قرار گرفت و بر همین مبنا در سال 1378 مصوبه شورای عالی اداری، ساماندهی کودکان خیابانی نیز بر عهده این سازمان گذاشته شد.

** 2 هزار و 469 کودک کار در 7 مرکز جنوب تهران نگهداری می شوند
رئیس اداره بهزیستی شهرستان ری در ادامه با بیان اینکه هفت مرکز نگهداری کودکان کار در جنوب پایتخت فعال هستند، گفت: هم اکنون 2 هزار و 469 کودک کار در این مراکز نگهداری می شوند.
رجایی اظهار داشت: 800 کودک در مراکز ایلیای یک و 2 و مرکز پویش یک و 2 شهرری، 19 کودک در مرکز بعثت، یک هزار و 500 کودک در مرکز جمعیت خیریه امام علی (ع) و 150 کودک نیز در انجمن کودکان محمودآباد نگهداری می شوند.
وی با بیان اینکه 90 درصد کودکان کار در این منطقه اتباع بیگانه هستند، افزود: بیشتر این کودکان برای زیارت حرم عبدالعظیم(ع) و امام خمینی(ره) وارد جنوب پایتخت شده و در این منطقه ماندگار می شوند.
رجایی اظهار داشت: حاشیه نشینی، فقر اقتصادی و فرهنگی اتباع بیگانه موجب حضور این کودکان در منطقه ری شده، ضمن اینکه شهرری بعنوان دروازه ورود شهرهای جنوبی و داشتن مزارع کشاورزی وسیع مکان مناسبی برای زیستن این کودکان به شمار می رود.
وی یادآور شد: برخی از این کودکان فاقد اوراق هویتی هستند که امکان پذیرش آنها در مراکز شبه خانواده بهزیستی وجود ندارد.
رئیس اداره بهزیستی شهرستان ری با بیان اینکه کودکان کار معضلی برای جنوب پایتخت به شمار می روند، گفت: توانمندسازی و آموزش فنی و حرفه ای از اهداف اصلی و اساسی بهزیستی در حوزه کودکان کار محسوب می شود تا آنها پس از خروج از این مراکز در جامعه فعالیت کنند.
رئیس اداره بهزیستی شهرستان ری گفت: معضل کودکان کار از جمله مسائلی است که جامعه در موقعیت های مختلف با آن مواجه بوده و در سال های اخیر نیز تعداد کودکان کار به صورت چشمگیری افزایش یافته است.
وی تصریح کرد: توانمند سازی کودکان کار و خیابانی از اهداف اصلی و اساسی بهزیستی به شمار می رود تا بتوان از این گروه حمایت های مورد نیاز را انجام داد.
رجایی با بیان اینکه همه کودکان به یک روش و شکل وارد مجموعه بهزیستی نمی شوند، گفت: تعدادی از این کودکان به صورت خود معرف، بخشی هم به واسطه توسل به آشنایان و فامیل و گروه دیگر هم با حکم و دستور قضایی از طرف نیروی انتظامی یا سایر نهادها معرفی می شوند.
وی ادامه داد: تعدادی از کودکانی که مورد آزار و اذیت قرار گرفته اند هم توسط تیم سیار یا مداخله بحران وارد چرخه بهزیستی می شوند که ظرف 24 ساعت باید برای نگهداری آنها در مراکز بهزیستی حکم قضایی گرفته شود.
رئیس اداره بهزیستی شهرستان ری با بیان اینکه کودکان به محض ورود مورد ارزیابی قرار می گیرند، اضافه کرد: ارزیابی از سوی مددکار اجتماعی، روانشناس، سلامت و بهداشت بر روی این کودکان انجام می شود تا میزان سلامت و صحت روانی و جسمی این افراد مشخص شود.
وی عنوان کرد: پس از ارزیابی و بررسی کودک و شرایط خانواده در صورتی که زمینه مناسب بود، کودک پس از مدتی به خانواده بازمی گردد اما 6 ماه تا یک سال بعد از ترخیص، شرایط کودک در خانواده از سوی بهزیستی پیگیری و بررسی می شود.
رجایی با بیان اینکه حضور کودکان کار و خیابان به دلیل نابسامانی های اجتماعی است، اظهار داشت: مشکلات و پدیده های اجتماعی از جمله کودکان کار و خیابانی نیازمند ریشه یابی ملی است تا بتوان بر روی این گونه معضلات اقدامات اثرگذاری را انجام داد.

** موقعیت اقلیمی و حاشیه نشینی شهرری موجب ازدیاد کودکان کار شده است.
کارشناس مسئول آسیب های اجتماعی بهزیستی شهرستان ری در ادامه شرایط اقتصادی، اقلیمی و حاشیه نشینی جنوب پایتخت را دلیل رشد و افزایش کودکان کار در این منطقه عنوان کرد و گفت: با توجه به ارزان بودن مسکن در حاشیه این منطقه و نزدیکی به پایتخت، ری محلی برای سکونت کودکان کار شده است.
ملیحه اکبرپور یادآورشد: وجود اراضی کشاورزی، حرم عبدالعظیم(ع) و آستان مقدس امام خمینی (ره) از عوامل افزایش کودکان کار در این منطقه شده و همواره مکانی امن و گرم برای این قشر محسوب می شود.
وی افزود:وجود انبار، شهرک های صنعتی و کارگاه های متعدد در جنوب پایتخت نیز زمینه حضور کودکان کار در این منطقه را چند برابر کرده که در بیشتر مواقع سال به صورت خیابانی مشغول به تکدیگری، فال فروشی و دستفروشی هستند.
اکبرپور تصریح کرد: برخی از این کودکان در اراضی کشاورزی و کوره های آجرپزی جنوب پایتخت فعالیت می کنند تا کسب درآمدی برای خانواده هایشان داشته باشند.
وی بستن مرزها را مهمترین عامل در مقابله با این معضل بیان کرد و افزود: از آنجایی که 90 درصد کوددکان کار در این منطقه اتباع بیگانه تشکیل می دهند، مهمترین چاره بستن مرزهای شرقی کشور است.
کارشناس مسئول آسیب های اجتماعی بهزیستی شهرستان ری با اشاره به اینکه کودکان اتباع بیگانه دارای شرایط متفاوتی هستند، گفت: اغلب این کودکان فاقد شناسنامه و مدارک شناسایی هستند و در دوره کوتاه مدت 20 روزه تا یک سال در مرکز بعثت نگهداری می شوند.

** اقدامت فعلی در حوزه کودکان کار در حد مُسکِن است
رئیس اداره بهزیستی ری ادامه داد: اقداماتی که در حال حاضر برای مقابله با این معضل در جنوب تهران انجام می شود، فقط در حد یک مُسکِن به شمار می رود و نیاز به برنامه ریزی بیشتر در این حوزه دارد.
وی عنوان کرد: بر اساس آمارهای گرفته شده در 6 ماه اول سال جاری در مقایسه با مدت زمان مشابه سال قبل تعداد کودکان کار در جنوب تهران از 172 مورد به 301مورد افزایش یافته است که این آمار بیانگر ضرورت برنامه ریزی و همراهی همه دستگاه هاست تا از افزایش این قشر در جامعه جلوگیری کرد.
رجایی افزود: در شهرستان ری فرصت هایی وجود دارد که همگی تهدید به شمار می رود تا تعداد کودکان کار و خیابانی افزایش یابد.
وی ادامه داد: مهاجرت های بی رویه از شهرها و کشورهای دیگر به مناطق حاشیه تهران از جمله شهرری از عوامل مهم و موثر در زمینه افزایش تعداد کودکان کار و خیابانی در این منطقه محسوب می شود.
رئیس اداره بهزیستی ری عنوان کرد: امکان جذب منابع، متناسب با افزایش کودکان کار و خیابانی وجود ندارد بر همین اساس باید اقداماتی صورت گیرد تا حجم آسیب ها در این بخش کاهش یابد.
وی اضافه کرد: در سیاست های کلان باید برنامه ریزی های بیشتر و موثرتری صورت گیرد تا بتوان از افزایش کودکان کار و خیابانی جلوگیری کرد.
رجایی با بیان اینکه سازمان بهزیستی یک سازمان مطالبه گر به شمار می رود، افزود: هدف اصلی سازمان بهزیستی کاهش آسیب های اجتماعی و ارتقای کیفیت زندگی کودکان کار و خیابانی و زمینه سازی رشد همه جانبه این قشر است.
وی تصریح کرد: سالم سازی محیط شهری یک تعامل دو جانبه به شمار می رود چرا که این اقدام هم برای این گونه کودکان و هم برای جامعه مفید است.
رجایی یادآور شد: در ارائه خدمات رسانی به کودکان کار و خیابانی بهزیستی توجهی به ملیت و جنسیت کودک ندارد و فقط برای این سازمان خدمات رسانی و بهبود وضعیت این قشر اهمیت دارد.

** هم پوشانی لازم در حمایت از کودکان کار وجود ندارد
سرپرست اداره اجتماعی فرمانداری ویژه شهرستان ری نیز در ادامه عنوان کرد: موضوع کودکان کار از دغدغه فکری مسئولان مغفول مانده و در اولویت دوم و سوم قرار گرفته است و هم افزایی و هم پوشانی لازم و کافی در حوزه کودکان کار بین دستگاه ها وجود ندارد.
آمنه شب کولا یادآور شد: محور خاوران، فرودگاه امام خمینی (ره)، جاده تهران - قم محل تجمع کودکان کار در جنوب پایتخت است که اکثر این کودکان اتباع بیگانه هستند.
وی اضافه کرد: بهزیستی با فعال سازی کارگروه آسیب های اجتماعی و کودکان کار با همراهی و همکاری همه دستگاه ها می تواند اقدامات موثر و گسترده ای را در زمینه ساماندهی این قشر انجام دهد.
سرپرست اداره اجتماعی فرمانداری ویژه شهرستان ری تاکید کرد: نباید از بهزیستی انتظار داشت تا به تنهایی در راستای ارائه خدمات و انجام اقدامات متعدد در حوزه کودکان کار وارد عمل شود بلکه تعامل همه دستگاه ها در این بخش یک ضرورت و نیاز به شمار می رود.
وی با اشاره به نقش اثرگذار فنی و حرفه ای در حوزه کودکان کار، تصریح کرد: سازمان فنی و حرفه ای در زمینه توانمندسازی و ظرفیت سازی کودکان کار نقش مهم و موثری دارد.
شب کوکا عنوان کرد: دستگاه های اجرایی هنوز هم سازمان های مردم نهاد را باور ندارند در صورتی که این سازمان ها خدمات ارزشمندی را به جامعه به ویژه قشر آسیب پذیر ارائه می دهند.
وی تصریح کرد: بر اساس آئین نامه اجرایی سازمان های مردم نهاد، دستگاه های اجرایی مکلف هستند که طرح ها و برنامه هایی که موضوعات و آسیب های اجتماعی را برون سپاری کنند.
سرپرست اداره اجتماعی فرمانداری ری اظهار داشت: همراهی و هماهنگی همه دستگاه با سازمان های مردم نهاد در عرصه فعالیت NGOها نقش تاثیرگذاری دارند.
وی با بیان اینکه نمی توان منکر وجود شبکه های سوء استفاده از کودکان شد، تصریح کرد: شبکه های مافیایی استفاده از کودکان کار در شهرستان ری به مراتب کمتر و کمرنگ تر از سایر بخش های دیگر بوده، چرا که سکونتگاه های آنها در منطقه ری است.
شب کوکا با اشاره به راهکارهای مقابله با شبکه های سوء استفاده گر از کودکان، عنوان کرد: مهمترین موضوع در همه جوامع مربوط به مسائل اقتصادی است چرا که معضل و مشکلات اقتصادی موجب بروز رشد و افزایش کودکان کار می شود.
وی تاکید کرد: 80 درصد کودکان کار به دلیل نیازمندی خانواده ها وارد عرصه کار و فعالیت اقتصادی می شوند.
سرپرست اداره اجتماعی فرمانداری ویژه شهرستان ری اظهار داشت: حرفه آموزی سبب می شود تا کودکان کار ساماندهی و لازم است تا همه دستگاه ها با هدف توانمندسازی این نوع کودکان وارد عمل شوند تا نتیجه مطلوب این اقدام در جامعه نمود پیدا کند.

** شبکه های سازمان یافته، کودکان کار را هدایت می کنند
مدیر مرکز خدمات اجتماعی شهرداری منطقه 20 (شهرری) نیز در ادامه عنوان کرد: شبکه های سازمان یافته ای در زمینه کودکان کار فعال بوده که آنها را مدیریت کرده و اکثر این شبکه ها هم برای استراحت در مناطق جنوبی تهران مثل شهرری، کهریزک و خاوران سکنی می یابند.
بهمن صباحی ادامه داد: حضور کودکان کار اتباع بیگانه با هدایت شبکه های مافیایی هدایت و حمایت می شوند و ساختار این شبکه ها برای منفعت طلبی ایجاد شده که باید شکسته شود.
وی تصریح کرد: متاسفانه درآمد کودکان کار حتی به میزان یک وعده غذایی به آنها باز نمی گردد و همه درآمد در جیب صاحبان شبکه های مافیایی و حمایتی از این کودکان می رود.
صباحی در ادامه با بیان اینکه شهرداری تسهیل گر اجتماعی است، افزود: در زمینه خدمات رسانی به کودکان کار و خیابانی نیازی به استفاده از مدل های اروپایی نیست چرا که انواع مدل ها و ساختارهای مطلوب و مناسب در دین ما وجود دارد.
وی عنوان کرد: هم اکنون طرح زمستان امن برای کودکان خیابانی در جنوب تهران توسط شهرداری در حال اجراست که بر اساس این طرح پوشاک گرم زمستانی و تغذیه حداقلی برای این کودکان فراهم می شود.
صباحی گفت: نباید بر روی این افراد اَنگی از جمله کودکان کار و خیابانی چسباند، باید آنها را مانند سایر کودکان به شمار آورد و از عناوین ناخوشایند جلوگیری کرد چرا که موجب تغییر نگاه جامعه و دور شدن از این کودکان می شود.
وی تصریح کرد: کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR) در زمینه نگهداری کودکان هزینه و بودجه ای را در اختیار سمن های فعال در این حوزه قرار می دهد اما متاسفانه تعداد لیست هایی کذایی به حدی افزایش یافته که یونسکو نیز این دریافتی ها را قطع کرد.
مدیر مرکز خدمات اجتماعی شهرداری منطقه 20 (شهرری) افزود: عده ای با نیت سوء و هدف منفعت طلبی در این حوزه وارد عمل شده و موجب برخوردهای ناهنجار می شوند.
وی با بیان اینکه نظارت واقعی بر فعالیت سمن ها در حوزه کودکان کار وجود ندارد، گفت: این مساله سبب هدر رفت حمایت های مالی و هزینه ها شده است و حل این مشکل هم نیازمند عزمی ملی است.
صباحی عنوان کرد: بالغ بر 60 درصد افراد در جامعه تمایل به کمک و حمایت از غریبه ها را دارند که اگر این حمایت ها به سمت آشنایان و افراد قابل شناسایی هدایت شود بسیاری از مشکلات در این بخش حل خواهد شد.
وی افزود: در زمینه کمک های مردمی باید فرهنگ سازی انجام شود تا سمت و سو و هدف مشخصی پیدا کند تا به دست نیازمندان واقعی برسد.
وی به فعالیت خیریه ها در جامعه اشاره کرد و گفت: متاسفانه 90 درصد خیریه ها فاقد حساب مالی شفاف و روشنی هستند، در صورتی که حساب مالی این موسسات مشخص و روشن باشد در این شرایط است که می توان از ظرفیت این خیریه ها در راستای حمایت از کودکان کار استفاده کرد.
صباحی عنوان کرد: کمک های مردمی باید با یک پوشش کامل و دقیق ساماندهی و هدایت شوند تا نیازهای قشر ضعیف در جامعه رفع شود.

** قضات در حوزه کودکان کار سلیقه ای عمل می کنند
مسئول اورژانس اجتماعی شهرستان ری با بیان اینکه بکارگیری کودکان جرم است، گفت: بر اساس قانون بکار گیری کودکان توسط هر فردی جرم محسوب می شود اما کار کردن کودک هرگز دلیل بر مجرمیت او نیست.
وی یادآورشد: باید دستگاه های قضایی با عاملان بکار گیری کودکان در حوزه کار و حتی تکدی گری برخورد قانونی و قاطع کند و به صورت جدی وارد عمل شود.
سحر رفیعی تصریح کرد: ارائه حکم برای کودکان کار اتباع بیگانه بر اساس روابط کشورها و نوع سلیقه قضات اعمال و حکم صادر می شود که این روش مشکلاتی را برای بهزیستی ایجاد می کند.
وی تصریح کرد: کودکانی که فاقد خانواده هستند برخلاف انتظار راحت تر از کودکان دارای خانواده، حکم قضایی برای حضور آنها در مراکز نگهداری بهزیستی صادر می شود.
مسئول اورژانس اجتماعی شهرستان ری افزود: همچنین کودکان دارای سرپرست به هر روشی برای به دست آوردن کودکانشان به بهزیستی متوسل می شوند و کودکان را از بهزیستی خارج می کنند.
وی تاکید کرد: ارائه خدمات و امکانات برای کودکان ایرانی و اتباع به صورت یکسان توزیع می شود و هیچ تفاوتی بین این دو گروه وجود ندارد.
از مباحث مطرح شده در میزگرد می توان به این نتیجه رسید که مناطق جنوبی تهران به دلیل حاشیه نشینی، شاهراه و اقتصادی بودن این منطقه ظرفیت های مناسبی برای زندگی کودکان کار و خیابانی را فراهم کرده است، از طرفی همپوشانی لازم از طرف ارگان های مختلف برای حمایت از این کودکان در بین دستگاه های متولی وجود ندارد، هرچند که کارشناسان معتقدند؛ بایستی برنامه ریزی ملی درسطح کلان در این مورد انجام شود تا این معضل از بین برود.
کارشناسان این میزگرد معتقدند که سمن ها بیشترین کمک را در این زمینه می توانند انجام دهند، ولی در بیشتر مواقع این سمن ها نیز با نیت اشتباه و با سوء استفاده از این کودکان وارد بازار می شوند و دنبال منافع شخصی خود هستند و اینجاست که نقش قوه قضاییه پررنگ می شود و باید وارد عمل شود.

---

منبع: ایرنا